Νερόμυλοι

Οι Νερόμυλοι της Γέργερης 

Η Γέργερη σε όλες τις εποχές, ακόμη και σήμερα, συγκεντρώνει ένα μεγάλο αριθμό κατοίκων και πάντα ήταν από τα μεγαλύτερα χωριά της Κρήτης. Σημαντική συμβολή σ'αυτό είχε το νερό. Η αξιοποίηση των δυνατοτήτων, που έδινε η μεγάλη ποσότητα νερού που αναβλύζει από τις πολλές πηγές του, το καθιστούσε σε όλες τις εποχές κέντρο παραγωγικό και κοινωνικό ιδιαίτερα κατά τη προβιομηχανική περίοδο. 

Τη μεγάλη πόλη της Κρήτης Γόρτυνα, που στην ακμή της είχε  35.000-40.000 κατοίκους, υδρεύουν τα νερά των πηγών της Γέργερης και ιδιαίτερα της Φουντάνας, Αυτό το μαρτυρούν υπολείμματα αγωγού που συναντούμε ακόμη και σήμερα σε διάφορα σημεία της περιοχής Γέργερης.



Από το 15ο αιώνα και μετά άρχισαν να κτίζονται οι πρώτοι νερόμυλοι που με το πέρασμα του χρόνου φτάνουν σ'ένα μεγάλο αριθμό (27). Μέσω του νερόμυλου οι Ενετοί επέβαλαν φορολογία στους κατοίκους, αφού υποχρεωτικά το εισόδημά τους θα περνούσε από το μύλο. Γι'αυτό τους εκμεταλλευόταν οι Ενετοί ευγενείς, ενώ στις απόμακρες περιοχές υπερίσχυαν κρητικοί άρχοντες με όμοια προνόμια. Η ίδια κατάσταση συνεχίζεται και στην περίοδο της Τουρκοκρατίας που τώρα το φόρο εισπράττει ο Αγάς ή ο Τουρκοκρητικός ιδιοκτήτης.  Σε τουρκικό συμβόλαιο με ημερομηνία  10 Μαΐου 1671 αναφέρεται αγοραπωλησία νερόμυλου του χωριού Απομαρμά (συνοικισμός Γέργερης)  Επαρχίας Καινουργίου. Στην έκθεση τουρκικών ωμοτήτων του 1866  του Τιμόθεου Βενέρη, Μητροπολίτου Κρήτης, αναφέρεται μεταξύ άλλων ότι ''στη Γέργερη ... από τα  7 ελαιοτριβεία  έκαψαν τα 5... Στους συνοικισμούς Καρδαμιανά, Μαστραχιανά , Τζανιανά και Απομαρμά έκαψαν 40 σπίτια, 2 ελαιοτριβεία, 7 νερόμυλους και τις εκκλησίες  Αγίου Ιωάννου και Θεοτόκου''.  Από αυτή  την αναφορά φαίνεται ότι το 1866 υπήρξαν στην περιοχή Γέργερης τουλάχιστον 7 εργαστήρια που κινούσε το νερό. 

Ένας μύλος, ανάλογα με το νερό,   άλεθε περίπου 80 οκάδες  κριθάρι ή 100 οκάδες σιτάρι την ώρα.  Κατά μέσο όρο περίπου 500-800 οκάδες την ημέρα. Ο κάθε μύλος θα μπορούσε να έχει έσοδα      30-60 οκάδες αλεύρι το 24ωρο. Οι νερόμυλοι της περιοχής της Γέργερης εξυπηρετούσαν τα κοντινά χωριά από τις επαρχίες Καινουργίου, Πυργιώτισσας, Μαλεβυζίου, Μονοφατσίου και κυρίως τα Ανώγεια Μυλοποτάμου. Είχαν την παραγωγική δυνατότητα να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες σε αλεύρι 30.000 ανθρώπων το χρόνο.

Πρόκειται για την ανακατασκευή του δεύτερου σε σειρά από τους 27 νερόμυλους της Γέργερης (Μεσακός) που δωρήθηκε από τους ιδιοκτήτες στο Δήμο Ρούβα και ο οποίος λειτουργούσε σαν φάμπρικα (ελαιόμυλος) και σαν αλευρόμυλος, με σκοπό να είναι επιδεικτικός ελαιόμυλος. Λειτουργούσε με νερό και έχουν διατηρηθεί όλα τα στοιχεία του όπως βρέθηκαν.


Πέρα από την οικονομική σημασία που είχαν για τον τόπο, ήταν και σπουδαία επικοινωνιακά κέντρα. Στο μύλο συναντιόταν άνθρωποι από διάφορα χωριά, επαρχίες και νομούς της Κρήτης, αντάλλασσαν ειδήσεις, πληροφορίες, ενώ βέβαια δημιουργούσαν και κοινωνικές σχέσεις μεταξύ τους. Γύρω από την κατασκευή και συντήρηση των μύλων αυτών  αναπτύχθηκε μια ολόκληρη τέχνη, αυτή του πελεκάνου, που ιδιαίτερα στη Γέργερη γνώρισε άνθιση. 
Σήμερα στη Γέργερη το νερό συνεχίζει τον αξιόλογο ρόλο του που, όσο περνούν τα χρόνια,  θα γίνεται περισσότερο σημαντικός. 








"Στου Παπαχατζή το μύλο"

 τοπικός χορός της Γέργερης 


Στου Παπά Χατζή το μύλο 
πα' ν΄αλέσω να γιαγείρω

πα' ν΄αλέσω να γιαγείρω
Στου Παπά Χατζή το μύλο 
εγώ τοσε πήγα στάρι και μου δίνανε κριθάρι
τρία γομαράκια ξύλα, τέσσερα λογούνται 'κείνα
οϊ και χοντρα 'τανε, οϊ και λιανά 'τανε
διάλε το στανιό τση μέσα, μα δεν πάω μπλιο στα ξύλα
μα δεν πάω μπλιο στα ξύλα και θα παίζω και τη λύρα

Στου Παπά Χατζή το μύλο 
πα' ν΄αλέσω να γιαγείρω
άφησα ανοιχτή την πόρτα για να μπαίνω όπως και πρώτα

Στου Παπά Χατζή το μύλο 
πα' ν΄αλέσω να γιαγείρω

εγώ τοσε πήγα στάρι και μου δίνανε κριθάρι
Στου Παπά Χατζή το μύλο 



πα' ν΄αλέσω να γιαγείρω


Ανοιχτό Μουσείο Ελιάς 

Στην αυλή του Μεσακού Μύλου υπάρχουν ανακατασκευασμένα λιοτρίβια και πιεστήρια από τη Μινωική εποχή μέχρι το 19ο αιώνα.